Rozwój ruchu turystycznego w szkole

Małgorzata Niemczyk
nauczyciel mianowany
POSM II stopnia im. Fr. Chopina w Krakowie

Zebranie wychowawców klas
w Państwowej Ogólnokształcącej Szkole Muzycznej II stopnia
im. Fryderyka Chopina w Krakowie
23 kwietnia 2005 r.
(druga prezentacja)

1. Treść Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki.



2. Informacje zamieszczone 03 MENO 11 - pismo Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 14 marca 2002 r. (DKF / 020 - 291/02/AS) w sprawie kierowników wycieczek szkolnych.



3. Regulamin wycieczki w POSM II stopnia im. Afr. Chopina w Krakowie, ze szczególnym uwzględnieniem zasad BHP.

(Patrz sekcja Pomoce naukowe)

Cel:

1. Dzielenie się wiedzą i doświadczeniami uprawnionego pilota wycieczek, organizatora turystyki w środowisku szkolnym oraz państwowego przewodnika tatrzańskiego na temat organizowania i prowadzenia wycieczek szkolnych.
2. Tworzenie warunków popierania ruchu turystycznego przez szkołę.
3. Określenie warunków rozwoju i podnoszenia standardu szkolnych wycieczek.
4. Uczestnictwo w kształtowaniu wizerunku turystycznego regionu.
5. Nawiązanie współpracy z instytucjami, organizacjami i stowarzyszeniami działającymi na rzecz edukacji w zakresie obsługi ruchu turystycznego w środowisku młodzieżowym.
6. Prezentacja programu wycieczek krajoznawczo - turystycznych.

Na terenie POSM im. Fr.Chopina w Krakowie organizowanie krajoznawstwa i turystyki odbywa się w następujących formach:

1. wycieczki przedmiotowe - inicjowane i realizowane przez nauczycieli w celu uzupełnienia obowiązującego programu nauczania, w ramach danego przedmiotu lub przedmiotów pokrewnych (oglądanie eksponatów muzealnych, spektakli teatralnych, wystaw, filmów i reportaży w kinach, udział w imprezach kulturalnych, spotkaniach z artystami itp.)
2. wycieczki krajoznawczo - turystyczne, w których udział nie wymaga od uczestników przygotowania kondycyjnego i umiejętności specjalistycznych - zwane dalej „wycieczkami”,
3. imprezy wyjazdowe - związane z realizacją programu nauczania, takie jak:
   zielone szkoły, publiczne koncerty uczniów - zwane dalej „imprezami”.

„Krajoznawstwo i turystyka może być organizowana w ramach zajęć lekcyjnych, pozalekcyjnych oraz pozaszkolnych”.

Organizowanie przez szkołę krajoznawstwa i turystyki ma na celu w szczególności:

1. poznawanie kraju, jego środowiska przyrodniczego, tradycji, zabytków kultury i historii,
2. poznawanie kultury i języka innych państw,
3. poszerzanie wiedzy z różnych dziedzin życia społecznego, gospodarczego i kulturalnego,
4. poprawę stanu zdrowia dzieci i młodzieży pochodzących z terenów zagrożonych ekologicznie,
5. przeciwdziałanie patologii społecznej,
6. poznawanie zasad bezpiecznego zachowania się w różnych sytuacjach.

Dodatkowo organizowane szkolne wycieczki turystyczno - krajoznawcze zwane dalej - „wycieczkami”, które przede wszystkim będą przedmiotem naszych rozważań, do wyżej wymienionych celów dołączają jeszcze:

1. zaszczepienie zamiłowania młodzieży do rożnych form aktywnego wypoczynku,
2. podnoszenie sprawności fizycznej,
3. upowszechnianie zasad ochrony środowiska naturalnego oraz umiejętności korzystania z zasobów przyrody,
4. wspomaganie rodziny i szkoły w procesie wychowania.

Na wstępie należy przedstawić najważniejsze przepisy i zalecenia dotyczące organizacji wycieczek szkolnych w oparciu o treść §5 Rozporządzenia MENiS z dnia 8 listopada 2001 roku:

„Organizację i program wycieczek oraz imprez dostosowuje się do wieku, zainteresowań i potrzeb uczniów, ich stanu zdrowia, sprawności fizycznej, stopnia przygotowania i umiejętności specjalistycznych.”

Zgodę na zorganizowanie wycieczek wyraża dyrektor szkoły po zawiadomieniu organu prowadzącego i organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Zawiadomienie to zawiera w szczególności:

1. określenie miejsca pobytu,
2. czas pobytu,
3. program pobytu,
4. imię i nazwisko kierownika oraz opiekunów,
5. istę uczniów biorących udział w wyjeździe wraz z określeniem ich wieku.

Dane zawarte w zawiadomieniu dyrektor uzyskuje od powołanego wcześniej kierownika wycieczki, który także może pełnić funkcję opiekuna. W oparciu o treść §11 Rozporządzenia MENiS z dnia 8 listopada 2001 roku:

1. Dyrektor szkoły wyznacza kierownika wycieczki spośród pracowników pedagogicznych szkoły o kwalifikacjach odpowiednich do realizacji określonych form krajoznawstwa i turystyki.
2. Kierownikiem wycieczki może być także inna, wyznaczona przez dyrektora szkoły, osoba pełnoletnia, która:



1. ukończyła kurs kierowników wycieczek szkolnych,
2. jest instruktorem harcerskim,
3. posiada uprawnienia przewodnika turystycznego, przodownika lub instruktora turystyki kwalifikowanej lub pilota wycieczek.

W MENO 11 - Pismo Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 14 marca 2002 roku ( DKF/ 020 - 291/02/AS) zamieszczono szczegółowe informacje dotyczące kwalifikacji kierowników wycieczek szkolnych wyznaczonych przez dyrektora, wyjaśniające kwestię interpretacji obowiązujących przepisów:

Nie ma wymogu ukończenia przez pracowników pedagogicznych szkoły przed wyznaczeniem ich na kierownika wycieczki lub imprezy kursu kierowników wycieczek szkolnych. Jednak wymagania te obowiązują w przypadku realizacji przez szkołę form turystyki kwalifikowanej i obozu wędrownego.

Powołany przez dyrektora szkoły kierownik wycieczki / imprezy musi dopasować program wycieczki do swoich kwalifikacji. W przypadku braku odpowiednich kwalifikacji, w sytuacji zorganizowania np. wycieczki w rejon górski, kierownik ma obowiązek zabezpieczyć fachową opiekę osoby z uprawnieniami przewodnika lub przodownika górskiego (w zależności od rejonu).

Kierownik wycieczki lub imprezy ma obowiązek:

1. uzyskać pisemną zgodę rodziców (opiekunów) uczniów niepełnoletnich na udział młodzieży w wycieczkach / imprezach (nie dotyczy przedmiotowych odbywających się w ramach zajęć szkolnych).
2. opracować program i harmonogram wycieczki lub imprezy i przedstawić go uczestnikom i rodzicom (opiekunom),
3. opracować regulamin i zapoznać z nim wszystkich uczestników,
4. przekazać dyrektorowi wypełnioną kartę wycieczki do zatwierdzenia, zawierającą dane dotyczące: programu wycieczki, miejsca pobytu, terminu imprezy, środkach lokomocji, proponowanych opiekunach, dołączając listę uczniów biorących udział w wyjeździe wraz z określeniem ich wieku,
5. zapewnić warunki do pełnej realizacji programu i regulaminu wycieczki lub imprezy oraz sprawować nadzór w tym zakresie,
6. zapoznać uczestników z zasadami bezpieczeństwa oraz zapewnić warunki do ich przestrzegania,
7. określić zadania opiekuna w zakresie realizacji programu, zapewnić opiekę i bezpieczeństwo uczestnikom wycieczki lub imprezy,
8. nadzorować zaopatrzeniu uczestników w sprawny sprzęt i ekwipunek oraz apteczkę pierwszej pomocy,
9. organizować transport, wyżywienie i noclegi dla uczestników,
10. dokonać podziału zadań wśród uczestników,
11. sporządzić kosztorys wycieczki / imprezy oraz przedstawić grodzicom (opiekunom),
12. dysponować środkami finansowymi przeznaczonymi na organizację wycieczki lub imprezy,
13. dokonać podsumowania, oceny i rozliczenia finansowego wycieczki lub imprezy po jej zakończeniu.

W przypadku naszej instytucji organizatorzy imprez turystycznych z ramienia szkoły (wychowawcy klas i inni kierownicy wycieczek) oraz uczestnicy zobowiązani są dodatkowo do przestrzegania Wewnątrzszkolnego regulaminu wycieczki ze szczególnym uwzględnieniem zasad BHP:

• Wszyscy uczestnicy są zobowiązani do bezwzględnego przestrzegania bezpieczeństwa i zasad szczególnej ostrożności oraz wykonywania wszystkich poleceń kierownika i opiekunów wycieczki.
• Małoletni uczestnicy wycieczki składają na ręce kierownika oświadczenia rodziców lub opiekunów prawnych zawierające zgodę na uczestnictwo w niej.
• Uczestnik wycieczki jest zobowiązany do podania informacji o przeciwwskazaniach zdrowotnych (uczuleniach, okresowej i stałej zmniejszonej sprawności i wydolności fizycznej) przed rozpoczęciem wycieczki.
• W razie zaistniałego wypadku należy natychmiast poinformować o nim bezpośredniego opiekuna i kierownika wycieczki, którzy podejmują decyzję o dalszych działaniach.
• Kierownik wycieczki przed jej rozpoczęciem informuje uczestników o podziale zadań opiekunów, w tym sprawowaniu opieki nad konkretnym, o osobie u której znajduje się apteczka pierwszej pomocy medycznej, o odpowiedzialności opiekunów za realizację poszczególnych punktów programu.
• Uczestnicy wycieczki są zobowiązani do przestrzegania zasad ruchu drogowego.
• Uczniów obowiązuje cisza nocna w godzinach podanych przez kierownika wycieczki.
• Uczestnicy wycieczki nie mogą palić papierosów, pić alkoholu, ani też używać innych środków zagrażających zdrowiu i życiu.
• Uczniowie są zobowiązani do przebywania w grupie, indywidualne spacery są zabronione.
• Opiekunowie pełnią ciągły nadzór nad powierzoną sobie młodzieżą, która ma prawo i obowiązek zgłaszać po pomoc we wszystkich zaistniałych, wymagających wsparcia, sytuacjach.
• W razie okoliczności zagrożenia bezpieczeństwa uczestników wycieczki (burza , gołoledź, śnieżyca i inne np. nieodpowiednie zachowanie ucznia) jej kierownik może podjąć decyzję o przerwaniu wycieczki w stosunku do grupy lub jej uczestnika, o czym zawiadamia dyrektora i rodziców ucznia.
• W przypadku przerwania wycieczki jej kierownik jest zobowiązany do zapewnienia bezpiecznego powrotu uczestników lub uczestnika do domu.
• Każdorazowo przed odjazdem autobusu, pociągu lub innego środka lokomocji, którym poruszają się uczestnicy wycieczki, opiekunowie sprawdzają obecność podopiecznych. Lista obecności sprawdzana jest także w przypadku wycieczki pieszej przed wyposażeniem grupy na trasę.

W oparciu o zarządzenie wewnętrzne dyrektora nr 5 / 2003:

Organizatorzy imprez turystycznych z ramienia szkoły zobowiązani są do przeprowadzania wszelkich operacji finansowych związanych z realizacją programu wycieczki za pośrednictwem służb finansowych komitetu rodzicielskiego, które to służby będą ewidencjonowały przepływ pieniędzy i dokonywały płatności ich wykonawcom. Niedopuszczalne jest pobieranie wpłat, dokonywanie płatności z pominięciem wymienionych służb.

Kwestia finansowa organizowanych wycieczek / imprez jest regulowana w oparciu o treść §16 Rozporządzenia MENiS z dnia 8 listopada 2001r:

Działalność szkoły w zakresie krajoznawstwa i turystyki, w tym koszty przejazdu, zakwaterowania i wyżywienia kierowników i opiekunów wycieczek lub imprez, może być finansowana ze środków pozabudżetowych, a w szczególności:

1. z odpłatności uczniów biorących udział w wycieczce lub imprezie,
2. ze środków pochodzących z działalności samorządu uczniowskiego i organizacji młodzieżowych działających na terenie szkoły,
3. ze środków wypracowanych przez uczniów,
4. ze środków przekazanych przez radę rodziców lub radę szkoły, a także osoby fizyczne i prawne.

Opiekunem wycieczki lub imprezy może być nauczyciel albo, po uzyskaniu zgody dyrektora szkoły, inna pełnoletnia osoba. W oparciu o treść aktualnych przepisów dotyczących wychowania fizycznego, sportu i turystyki:

Przy organizowaniu wycieczek poza teren szkoły lub placówki liczbę opiekunów oraz sposób zorganizowania opieki ustala się uwzględniając wiek, stopień rozwoju psycho - fizycznego, stan zdrowia i ewentualną niepełnosprawność osób powierzonych opiece szkoły lub placówki, a także specyfikę imprez i wycieczek, w jakich będą się one odbywać. Średnio ustala się liczbę dziesięciu podopiecznych na jednego opiekuna.

Opiekun w szczególności:

1. sprawuje opiekę nad powierzonymi mu uczniami,
2. współdziała z kierownikiem w zakresie realizacji programu i harmonogramu wycieczki lub imprezy,
3. sprawuje nadzór nad przestrzeganiem regulaminu przez uczniów, ze szczególnym uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa,
4. nadzoruje wykonywanie zadań przydzielonych uczniom,
5. sprawdza stan liczbowy uczestników wycieczki przed wyruszeniem z każdego miejsca pobytu, w czasie zwiedzania, przejazdu oraz po przybyciu do punktu docelowego.
6. o każdym wypadku zawiadamia niezwłocznie służby medyczne, rodziców poszkodowanego, dyrekcję szkoły, organizuje transport poszkodowanego do punktu medycznego, zabezpiecza miejsce wypadku.
7. ze względu na bezpieczeństwo podopiecznych podejmuje decyzję o rezygnacji z realizacji programu wycieczki w warunkach zagrażających zdrowiu i życia uczestników, np. podczas burzy, śnieżycy i gołoledzi,
8. wykonuje inne zadania zlecone przez kierownika.

W oparciu o treść §15 Rozporządzenia MENiS z dnia 8 listopada 2001r:

Uczestnicy wycieczek i imprez podlegają ubezpieczeniu od następstw nieszczęśliwych wypadków, a w przypadku wycieczki lub imprezy zagranicznej - ubezpieczeniu od następstw nieszczęśliwych wypadków i kosztów leczenia.

Nauczyciel, który bierze na siebie trudną rolę kierownika wycieczki i zobowiązuje się do przestrzegania przepisów dotyczących zasad bezpieczeństwa podczas imprezy szkolnej, odpowiada za zdrowie i życie uczestników, musi być, więc świadomy wszelkich skutków swoich działań podczas realizacji programu wycieczki.
Pozytywne aspekty organizowania wycieczek dla młodzieży to, przede wszystkim wspomaganie rodziny i szkoły w procesie wychowania, dotyczą czterech istotnych zagadnień tj.:

1. integracja w grupie rówieśniczej,
2. diagnostyka,
3. profilaktyka,
4. terapia dydaktyczna.

Młodzież w odmiennej niż w szkole sytuacji ma okazję zaistnieć w działaniach grupowych (wspólne przygotowanie posiłków, ognisko, gry plenerowe, pomoc słabszym, noclegi w salach zbiorowych, wspólne utrzymanie porządku, wspólny wysiłek i trud na ścieżce turystycznej, wspólna odpowiedzialność za negatywne zachowanie i popełnione czyny, zbiorowe uczestniczenie w akcji ochrony środowiska naturalnego). Ma także możliwość pokazać się w innej niż szkolna, rywalizacji, zabłysnąć wiedzą, sprawnościami, zainteresowaniami, umiejętnością bawienia grupy, zdolnościami przywódczymi, opiekuńczością itp.

Opiekun grupy ma okazję zdiagnozować w demokratycznych warunkach wspólnego wysiłku fizycznego: braki wychowawcze, ewentualne patologie rodzinne i środowiskowe, także konflikty patologiczne w stosunkach społecznych klasy, odporność psychiczną i fizyczną podopiecznych. W oparciu o wystawioną diagnozę ma także możliwość ustalić zakres działań wychowawczych o charakterze profilaktycznym i terapeutycznym.

Diagnoza poprzedza terapię i określa dalsze działania natury zapobiegawczej. W zależności od powodzenia tych działań określane i podejmowane są dalsze działania. Bardzo dobrą metodą jest prewencja w systemie wychowawczym św. Jana Bosko (program zatwierdzony przez MEN lutego 1999r), polegająca m.in. na stałej asystencji wychowawcy w grupie podopiecznych w bezpośrednim kontakcie z przyrodą oraz skutecznej realizacji wychowawczych działań zapobiegawczych w sytuacjach zagrożenia młodzieży demoralizacją. Wycieczka turystyczno - krajoznawcza, ze stałą obecnością wychowawcy - opiekuna młodzieży na łonie natury jest dobrą ku temu okazją.

Wycieczka sprzyja dyskretnym działaniom wychowawczym, mediacjom, bu-dowaniu atmosfery przyjaźni oraz zaufania i owocuje w życiu społecznym szkoły. Sprzyja także powstawaniu emocji i pozytywnych doznań psychicznych, które inspirują młodzież do podejmowania twórczych działań i aktywizacji.

Wycieczka służy także terapii fizycznej i psychicznej. W przypadku uczniów naszej szkoły, którzy większość czasu spędzają w pomieszczeniach zamkniętych, coraz częściej spotyka się deformacje fizyczne organizmu, będące wynikiem długotrwałych ćwiczeń na instrumencie. Udział więc młodzieży w imprezach turystyczno - krajoznawczych jest szczególnie zalecany nie tylko ze względu na ich fizykoterapeutyczne znaczenie, ale także w związku z koniecznością dotlenienia organizmu, co jest jedynie możliwe w bezpośrednim kontakcie z przyrodą. Warto dodać, że udział młodzieży w wycieczkach na łonie natury hartuje oraz sprzyja powstawaniu sił witalnych, koniecznych do podjęcia walki z przeciwnościami losu.

Docenianie właściwego wypoczynku stało się w społecznościach pracoholicznych, poddanych presji globalnej sieci potrzebą chwili. Uczeń dotleniony, w dobrej kondycji psychicznej jest mniej agresywny, sprawniejszy intelektualnie. Jest lepszym klientem szkoły.

Należy oczywiście zabezpieczyć podczas szkolnego wypoczynku wszystkie interesy ucznia - zadbać o konsultację terminów proponowanej wycieczki z nauczycielami przedmiotów głównych, ogólnokształcących oraz ogólno - muzycznych, tak, aby korzyść wycieczki była wielostronna.

Podczas organizowania wycieczek szkolnych pożyteczne jest nawiązać współpracę z instytucjami, organizacjami i stowarzyszeniami działającymi na rzecz edukacji w zakresie obsługi ruchu turystycznego w środowisku młodzieżowym. Na przykład z:

• Akademickim Kołem Przewodników Tatrzańskich im. Zofii i Witolda H. Paryskich w Krakowie, które poleca fachowe usługi turystyczne dla grup dzieci i młodzieży szkolnej, w rejonie Tatr Polskich i Słowackich oraz całego Podtatrza, organizuje także rekrutację osób pełnoletnich na kurs przewodnicki oraz pilota obsługi wycieczek (absolwenci naszej szkoły są członkami koła).
• Krakowską Izbą Turystki w Krakowie, która organizuje wycieczki turystyczno - krajoznawcze dla dzieci i młodzieży z fachową opieką pilotów i przewodników oraz rezerwacją noclegów i środków transportu.
• Salezjańskim Centrum Edukacyjnym w Krakowie, zapewniające wysokiej jakości wycieczki, obozy, oazy oraz inne imprezy turystyczne, wspomagające szkoły i placówki w działaniach prewencyjnych i w aktywnych formach obecności wychowawczej wśród dzieci i młodzieży.

Górskie wycieczki, które preferuję, nigdy nie są wyłącznie rekreacyjne, pozwalają bowiem na bliski kontakt z pospolitymi gatunkami flory i fauny oraz z endemitami (gatunki typowe dla danego regionu) oraz reliktami polodowcowymi, spotykanymi jedynie w specyficznych warunkach geologicznych i ostrym klimacie. Górskie miejscowości wypoczynkowe sprzyjają swoistej równowadze kultury ludowej, pop kultury i kultury wysokiej (lub tylko wyższej) i dlatego wycieczka górska może także uświadamiać młodym ludziom ich sposób uczestniczenia w kulturze.

Wiedza o sposobie organizowania wycieczek, ich zapleczu merytorycznym i osobowym nie wystarcza, aby były one przedsięwzięciami udanymi, pożytecznymi wychowawczo i merytorycznie. Podstawowym czynnikiem sprzyjającym jest tu dobra wola jej uczestników i otwartość na terapeutyczne oddziaływanie przyrody.

Moje, blisko 20 - letnie doświadczenia, jako przewodnika po Tatrach, organizatora turystyki i ostatnio też pilota wycieczek, wskazują na, z jednej strony braki edukacyjne osób organizujących wycieczki, z drugiej na ogromne zapotrzebowanie na edukację estetyczną, krajoznawczą, w otwartej przestrzeni, poza domem rodzinnym, na łonie natury, w demokratycznej sytuacji walki ze zmęczeniem, prozaicznymi i publicznymi dolegliwościami, za to - poza szkolną rywalizacją.

Miło w końcu także spotykać, byłych uczniów po latach, już z rodzinami i słyszeć, że nie tylko połknęli bakcyla górskich wędrówek, ale również, że tu lepiej rozumieją siebie i świat, A przecież o to właśnie chodzi. Stamtąd blisko nie tylko do Absolutu, ale i do siebie - jak twierdzą niektórzy, nie tylko poeci.